Polska

JAKIE SĄ KORZYŚCI Z MEDIACJI W POLSCE?

1. Jest ona szybsza, wydajniejsza, bardziej elastyczna i tańsza niż postępowanie sądowe. Nie jest to strata czasu w postępowaniu, gdyż zwykle nie zatrzymuje całego procesu, ale odbywa się pomiędzy rozprawami – pozwalając zakończyć  postępowanie.
2. Sąd zwraca powodowi 75% wpisu w przypadku zawarcia umowy o mediację w postępowaniu sądowym.
3. Strony mogą zaproponować rozwiązania i ustępstwa, których nie można następnie wykorzystać przeciwko nim w batalii sądowej, ponieważ powoływanie się na nie jest bezskuteczne.
4. Mediację można łatwo przeprowadzić online i w języku innym niż polski – co jest niemożliwe w sądzie, gdzie postępowanie toczy się wyłącznie w języku polskim, a rozprawy internetowe wciąż są rzadkością.

Wiadomości ogólne o mediacji w Polsce

Jakie są popularne rodzaje mediacji i kto w nich uczestniczy?

Mediację można przeprowadzić jako mediację poza sądem lub w ramach postępowania sądowego. Mediacja jest wspierana  przez system prawny i sądowy jako skuteczne rozwiązanie pozwalające na zaoszczędzenie czasu i kosztów. Jest często stosowana w sporach cywilnych, handlowych, rodzinnych i pracowniczych.

Stronami mediacji są strony sporu sądowego (lub potencjalnego roszczenia), to jest np. rozchodząca się para, spierający się rodzice, byli małżonkowie w procesie podziału majątku, członkowie wspólnot mieszkaniowych lub strony sporu o zapłatę.

Jakie są procedury dotyczące mediacji, długość sesji oraz kto zazwyczaj w nich uczestniczy?

Mediację często prowadzą same strony i mediator, bez prawników reprezentujących strony w sądzie. Czasami stosuje się ko-mediację, w której dwóch mediatorów jednocześnie pomaga stronom rozwiązać spór i spotyka się z nimi, co jest bardzo praktyczne choćby w przypadku spraw rodzinnych.

W tradycyjnej mediacji osobistej strony udają się do biura mediatora i biorą udział w sesji, która zwykle trwa 2 godziny. Sesje mediacyjne mogą odbywać się kilkakrotnie w tej samej sprawie, gdy strony są zainteresowane osiągnięciem porozumienia.

Strony uczestniczą wspólnie w sesji, a mediacja stron w osobnych pokojach bez stykania się ich ze sobą nie jest rozwiązaniem głównym, jest raczej stosowana opcjonalnie.

Obowiązują wszystkie podstawowe zasady i gwarancje mediacji: jest ona dobrowolna, niezbędna jest neutralność i bezstronność mediatora, jak też poufność wymienianych informacji i rozmów mediacyjnych – wszystko to jest poparte polskim ustawodawstwem.

Jakie są koszty mediacji i kto za nią płaci?

Koszty mediacji są zwykle ponoszone przez strony i uregulowane są w umowie między stronami i mediatorem. Koszty obejmują wynagrodzenie i wydatki mediatora.

W wyjątkowych przypadkach, gdy mediacja w postępowaniu sądowym jest prowadzona z udziałem strony korzystającej ze zwolnienia od kosztów sądowych – pozostałe strony mogą ponieść wszystkie koszty lub też o kosztach rozstrzygnie Sąd.

Stronom można również zaoferować bezpłatnie mediację w sprawach związanych z konwencją haską dotyczącą uprowadzenia dziecka za granicę.

Istnieją również ośrodki mediacyjne, które prowadzą mediacje pro bono.

 Mediacje online

Czy mediacje online mają oparcie w prawie? Jeśli tak, to czy są co do tego jakieś ograniczenia?

Mediacja wirtualna jest zgodna z prawem i stosowana w czasie pandemii bardziej niż kiedykolwiek. Jest to zgodne z prawem rozwiązanie i jako takie może prowadzić do zawarcia ważnej umowy oraz prowadzić do powstania praw i obowiązków stron ugody mediacyjnej.

Czy mediacje online są akceptowane i czy są one popularne wśród praktyków i stron? Jeśli tak, to jakie platformy są zwykle używane, od wideo po podpisy elektroniczne?

Mediacje internetowe prawdopodobnie nie są tak popularne jak mediacje osobiste, ale w dobie zdalnej komunikacji stały się koniecznością ze względu na bezpieczeństwo oraz łatwość dostępu – stron do mediatorów i mediatorów do stron.

Mediacja online odbywa się za pośrednictwem platform Zoom, Microsoft Teams lub Skype, w zależności od narzędzia, które jest wygodne dla mediatora, a czasami preferowane przez strony.

Podpis elektroniczny nie jest jednak popularny, co można przypisać temu, że podpis elektroniczny ma specjalną definicję prawną wymagającą specjalnego klucza elektronicznego, którego wielu mediatorów nie posiada i nie inwestuje w jego posiadanie. Dlatego po mediacji internetowej umowa najczęściej jest podpisywana w formie papierowej, co również daje stronom pewność uznania takiej ugody przez sąd.

 Mediacja a prawo

Kto może być mediatorem? Czy mogą to być osoby nie będące mediatorami lub czy mogą one być mediatorami spoza Twojej jurysdykcji?

Mediatorem musi być osoba fizyczna, posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, korzystająca z pełnych praw publicznych. Urzędujący sędzia nie może być mediatorem.

Mediator nie musi mieć żadnego wymaganego wykształcenia ani doświadczenia. Jednak osoby wpisane na Listę Mediatorów Sądowych muszą udowodnić, że przeszły szkolenie mediacyjne. Podstawowe szkolenie z mediacji wymaga 40 godzin nauki i kończy się uzyskaniem certyfikatu. W sprawach z zakresu prawa rodzinnego obowiązuje kolejne 40 godzin szkolenia.

Co daje uprawnienia do zawierania umów mediacyjnych? Czy są wykonalne?

Umowy o mediację są wiążące dla stron po ich podpisaniu przez strony i mediatora i w pewnym zakresie (w zakresie, w jakim tworzą one obowiązek prawny) mogą zostać zatwierdzone przez sądy, co nada im również wykonalność.

Są oczywiście przypadki, w których sama umowa o mediację nie wystarczy i po podpisaniu umowy o mediację strony będą musiały podjąć dalsze wysiłki, aby zapewnić ich skuteczność. Dotyczy to np. podziału majątku dotyczącego nieruchomości, gdzie strony po osiągnięciu porozumienia w mediacji będą musiały udać się do notariusza lub sądu, aby osiągnąć zamierzony skutek w postaci przejścia prawa własności.

W jaki sposób sądy są zaangażowane w mediacje?

Mediacja jako metoda rozwiązywania sporów jest promowana w postępowaniu cywilnym,  i na przykład pozew musi zawierać stwierdzenie, czy strony starały się już rozwiązać polubownie spór, w szczególności czy korzystały z mediacji.

Sąd może skierować strony do mediacji jeszcze przed pierwszą rozprawą – takiemu orzeczeniu strony mogą się sprzeciwić. Jednak zazwyczaj mediacja jeśli odbywa się, to dzieje się to po pierwszej rozprawie za zgodą stron. Sąd może wyznaczyć mediatora dla stron lub mogą one uzgodnić takiego mediatora same. Czas na mediację udzielony przez sąd może wynieść nawet do trzech miesięcy, zdarza się też, że może zostać wydłużony.

Ugoda zawarta przed mediatorem, po jej zatwierdzeniu przez sąd, ma moc prawną ugody zawartej przed sądem. Tytułem wykonawczym jest ugoda zawarta przed mediatorem, która została zatwierdzona przez Sąd przez nadanie klauzuli wykonalności.

Po zawarciu przez strony mediaci ugody, 75% opłaty sądowej zostanie zwrócone powodowi (wnioskodawcy). 

Szczegółowe zasady dotyczące lokalnej praktyki mediacyjnej

Co się dzieje, kiedy strony nie pojawią się na mediacji?

Zwykle, ale tylko zgodnie z umową, mediatorzy pobierają od stron opłatę, jeżeli nie stawią się one bez uprzedzenia w wyznaczonym na mediację terminie.

Polski Kodeks postępowania cywilnego daje stronom możliwość traktowania kosztów mediacji jako kosztów sprawy sądowej, a więc w przypadku niestawienia się stron narażają się one na konieczność pokrycia tej części kosztów postępowania cywilnego., a nawet całości lub części kosztów całego postępowania toczącego się przed sądem, z mocy orzeczenia sądu kończącego postępowanie.

Jakie są szczególne zasady dotyczące sytuacji, w których mediacja toczy się w postępowaniu sądowym, a jakie gdy jest ona mediacją przedsądową lub prywatną poza sądem?

Mediacja będzie przebiegać tak samo, jednak główną różnicą będą koszty. W przypadku, gdy mediacja prowadzona jest ze skierowania sądowego, obowiązują opłaty przewidziane prawem, które są zwykle niższe niż w przypadku mediacji prywatnej poza sądem.

Jakie są główne obawy dotyczące mediacji wśród mediatorów, prawników, sędziów? 

Mediatorzy obawiają się tego, że strony będą powoływać ich na świadków w sporze, co jednak zasadniczo jest wyłączone. Prawnicy, a także sędziowe natomiast często nie wierzą w skuteczność mediacji. 

Ewolucja mediacji i nowe trendy

Jak rozwinęła się mediacja, zwłaszcza mediacje internetowe w ciągu ostatnich kilku lat?

Impuls do mediacji online został spowodowany ograniczeniami w podróżowaniu i kontaktach osobistych wywołanych pandemią.

Generalnie mediacja toruje sobie drogę powoli i nadal mogą zdarzyć się sytuacje, gdy strony nie słyszały, czym jest mediacja ani jakie korzyści może im przynieść.

W jaki sposób sądy, strony, prawnicy i mediatorzy dostosowują się do warunków mediacji?

Ciekawostką jest, że wiele sądów nie widzi żadnej roli przedstawicieli stron (prawników) w mediacji, co dotyczy również wielu mediatorów, którzy wolą widzieć strony w mediacji bez reprezentacji.

Natomiast mediacja internetowa napotkała barierę ludzkich ograniczeń w obliczu technologii, zarówno u mediatorów, jak i stron, ale jest coraz częściej spotykana i wszyscy się z nią oswajają.

Jakie trendy w mediacji da się zaobserwować w Polsce?

Takimi trendami jest na przykład ko-mediacja w sprawach rodzinnych, zwykle prowadzona przez dwóch mediatorów różnej płci. Bardzo małe lub prawie żadne jest wykorzystanie mediacji w osobnych pokojach. Mediacja bez prawników jako preferowana forma przez sądy i strony. Podpisywanie umów mediacyjnych nadal odbywa się tradycyjnie, przez podpis na papierze.

By Natalia-Olowska-Czajka